Δημοσιεύουμε το δεύτερο μέρος της αναφοράς στην Ιθάκη του Άγγλου ταγματάρχη και περιηγητή William Leake, ο οποίος στο έργο του " Travels in Northern Greece" που εκδόθηκε το 1835, μεταξύ άλλων, δίνει εκτενείς και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την Ιθάκη την οποία επισκέφτηκε το 1806.
Όπως αναφέραμε και στο πρώτο μέρος , η μετάφραση - απόδοση είναι δική μας, απευθείας από το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο. Αν παρ΄ελπίδα, διαπιστώσει κάποιος λάθη ή σκοτεινά σημεία στη μετάφραση, μπορεί να ανατρέξει στο πρωτότυπο κείμενο που βρίσκεται εδώ και είναι ευπρόσδεκτος να στείλει τις παρατηρήσεις του.
Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο προέρχονται από τον πολύ ενδιαφέροντα ιστότοπο el.travelogues.gr
Στο πρώτο μέρος διαβάσαμε για το Βαθύ και για τη Νότια Ιθάκη γενικότερα. Στο δεύτερο μέρος, ο W.Leake αρχίζει να ανεβαίνει βόρεια και έτσι θα έχουμε την ευκαιρία να διαβάσουμε για τις εμπειρίες του από τον Αετό, αυτή τη στενή λωρίδα γης που ενώνει τα δύο μέρη του νησιού. Ένα σημείο μεγάλης στρατηγικής σημασίας κάποτε και μεγάλης αρχαιολογικής αξίας σήμερα.
Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο προέρχονται από τον πολύ ενδιαφέροντα ιστότοπο el.travelogues.gr
Στο πρώτο μέρος διαβάσαμε για το Βαθύ και για τη Νότια Ιθάκη γενικότερα. Στο δεύτερο μέρος, ο W.Leake αρχίζει να ανεβαίνει βόρεια και έτσι θα έχουμε την ευκαιρία να διαβάσουμε για τις εμπειρίες του από τον Αετό, αυτή τη στενή λωρίδα γης που ενώνει τα δύο μέρη του νησιού. Ένα σημείο μεγάλης στρατηγικής σημασίας κάποτε και μεγάλης αρχαιολογικής αξίας σήμερα.
Απόσπασμα από χάρτη της Ιθάκης του 1894
Πρωτότυπος τίτλος: Ithaka after Partsch.
Έκδοση BAEDEKER, Karl. Greece, Handbook for Travellers, Λειψία, 1894 |
Ο Αετός
Το νησί της Ιθάκης διαιρείται σε τέσσερα μέρη, το Βαθύ, τον Αετό, την Ανωγή και την Εξωγή. Το Βαθύ και η Εξωγή, τα δύο άκρα, έχουν το κάθε ένα από μία εύφορη κοιλάδα. Στον Αετό και την Ανωγή, που καταλαμβάνουν το κεντρικό μέρος του νησιού, τα βραχώδη όρη επιδέχονται κάποια μικρή καλλιέργεια. Ο Αετός είναι το μόνο διαμέρισμα της Ιθάκης που δεν έχει κάποιο ομώνυμο χωριό. Το όνομα Αετός συνδέεται ιδιαίτερα με τα ερείπια ενός ελληνικού φρουρίου που βρίσκεται στο ύψωμα, το οποίο υψώνεται από το άκρο του κόλπου του Μώλου και πέφτει στην απέναντι πλευρά του πορθμού της Κεφαλλονιάς.
Αυτό το ύψωμα χωρίζεται από το όρος Μεροβίγλι από μία κοιλάδα, η οποία καλλιεργείται με αμπέλια. Εδώ, στις 16 Σεπτεμβρίου, έχοντας καταπλεύσει από το Βαθύ, έστησα τη σκηνή μου και παρέμεινα όλη τη μέρα εξετάζοντας τα ερείπια ή διαβάζοντας τοπογραφικά αποσπάσματα της Οδύσσειας, καθώς μία ομάδα εργατών ανέσκαπτε κάποιους αρχαίους τάφους στην κοιλάδα.
Υπάρχει μία κορυφογραμμή στη μέση της κοιλάδας, η οποία κατηφορίζει προς τη θάλασσα και από τις δύο πλευρές, καταλήγοντας προς βορρά στο άκρο του κόλπου του Μώλου ή αγκυροβόλιο του Αετού και προς το νότο σε ένα μικρό κολπίσκο που ονομάζεται Έξω Αετός (σσ. ο σημερινός Πίσω Αετός), σχεδόν το μοναδικό καταφύγιο στη βραχώδη ακτή αυτής της πλευράς του νησιού. Η απόσταση από το ένα λιμάνι στο άλλο κατά μήκος της κοιλάδας είναι λιγότερο από ενάμισι μίλι.
Μία εκκλησία βρίσκεται στην κορυφή της ράχης που διασχίζει την κοιλάδα και πάνω σε αυτή την κορυφή ανιχνεύονται τα ερείπια ενός αρχαίου τείχους και ενός πύργου που είναι στραμμένος προς το λιμάνι του Αετού ή κόλπου του Μώλου.
Μία επέκταση αυτού του τείχους, αλλά χωρίς πύργους, ανεβαίνει τον απόκρημνο λόφο του Αετού στη δυτική πλευρά της κοιλάδας και συνδέεται κοντά στην κορυφή με το χαμηλότερο τείχος του κάστρου μιας αρχαίας πόλης η οποία καταλαμβάνει την τριγωνική όψη αυτού του λόφου, εκτεινόμενη προς τα κάτω μέχρι τις παρυφές της κοιλάδας, εκεί όπου τα χαμηλότερα τείχη της μπορούν ακόμη να ανιχνευθούν. Χωρίζεται κατ'αυτό τον τρόπο από το τείχος που πρωτοαναφέραμε, σε δύο ίσα σχεδόν μέρη.
Διάφορες αναβαθμίδες και θεμέλια από κτίρια είναι ακόμη εμφανή στην πλευρά του λόφου, μέσα στην αρχαία περίφραξη. Στην κορυφή, ή στην ακρόπολη, υπάρχουν τα ερείπια ενός εσωτερικού κάστρου ή κάποιου άλλου κτιρίου, που αποτελείται από δύο παράλληλα τείχη, τα οποία εσωκλείουν έναν μακρύ και στενό χώρο που περιέχει δύο αρχαίες στέρνες κατασκευασμένες με το συνήθη τρόπο.
Το τείχος κατά μήκος της κορυφογραμμής που βρίσκεται στη μέση της κοιλάδας μοιάζει να έχει κατασκευαστεί με σκοπό την περιστασιακή διακοπή της επικοινωνίας μεταξύ των λιμανιών του Αετού και του Πίσω Αετού, αλλά κυρίως, όπως φαίνεται από τον προσανατολισμό του πύργου, την άμυνα προς την πλευρά του κόλπου του Μώλου, από όπου μία εχθρική αποβίβαση ήταν πιο επίφοβη, καθώς ήταν ευκολότερο να πραγματοποιηθεί σε σχέση με την άλλη πλευρά.
Ένας άλλος σκοπός αυτού του τείχους πρέπει να ήταν η προστασία των μοναδικών πηγών νερού που διέθετε η πόλη: μία από αυτές είναι η πηγή ενός χείμαρρου ο οποίος ρέει προς τον κόλπο του Μώλου. Η άλλη πηγή είναι ένα πηγάδι, επενδυμένο εσωτερικά με μεγάλες πέτρες αρχαίας κατασκευής, το οποίο βρίσκεται στην κατηφοριά προς τον Πίσω Αετό.
Λίγο πιο πάνω από αυτό, στη βραχώδη πλευρά του υψώματος, υπάρχει μία επιτύμβια κόγχη που έχει σκαφτεί στο βράχο. Τα τείχη της ακρόπολης στο λόφο του Αετού είναι κατασκευασμένα με λιθοποιία πολυγωνικής διάταξης, ενώ σε κάποια μέρη η κατασκευή είναι τόσο ακατέργαστη που υποδηλώνει ότι είναι προγενέστερη των άλλων. Τα ερείπια πιο κάτω δείχνουν γενικά να είναι λιγότερο αρχαία.
Οι αγρότες που δουλεύουν στα αμπέλια του Αετού βρίσκουν πολύ συχνά αρχαία νομίσματα, κυρίως κοντά στο πηγάδι και τον πύργο. Οι δικοί μου εργάτες - ανασκαφείς, πάντως, δεν κατάφεραν να ανακαλύψουν τίποτα σήμερα εκτός από μερικές χοντροφτιαγμένες χάντρες, κάποια κεραμεικά θραύσματα και μερικά νομίσματα της Ιθάκης, όμως είχα ήδη καταφέρει να εξασφαλίσω μερικά από τους αγρότες σε καλύτερη κατάσταση από αυτά.
Κανένα από τα ευρήματα αυτά δεν φαίνεται να είναι παλαιότερο των Ρωμαϊκών χρόνων. Ένα από τα νομίσματα έχει την κεφαλή του Οδυσσέα καλυμμένη με ένα σκούφο (πίλο), σε ένα άλλο υπάρχει το κεφάλι της θεάς Αθηνάς και σε ένα τρίτο ένας κόκορας με την επιγραφή Ἰθακῶν επάνω του.
Παρόλο που η αρχαία πόλη η οποία βρισκόταν στον Αετό ήταν μικρών διαστάσεων, με περιφέρεια όχι μεγαλύτερη από ένα μίλι, η θέση της ήταν εξαιρετικής σπουδαιότητας, όχι μόνο επειδή έλεγχε την επικοινωνία μέσω της ξηράς μεταξύ των δύο χερσονήσων που συγκροτούν το νησί, αλλά επειδή επιπλέον είχε μέσω των λιμανιών της στις δύο πλευρές, μία έτοιμη επικοινωνία μέσω θαλάσσης τόσο με τις δύο πλευρές της Ιθάκης όσο και με τις γειτονικές ακτές και τα νησιά.
Φαίνεται, ως εκ τούτου, ότι έχει κατοικηθεί από πολύ παλιά. Η κυκλώπεια λιθοδομή κάποιων τμημάτων του τείχους υποδηλώνει εποχή προγενέστερη του Τρωϊκού πολέμου, ενώ κάποια ευρήματα σε τάφους, σε αγρούς και στην κοιλάδα, δείχνουν ότι το μέρος κατοικούνταν δώδεκα αιώνες αργότερα. Ανάμεσα σε αυτά τα ευρήματα είναι δύο επιτάφιες πέτρες με χαραγμένα ονόματα επάνω τους.
Το σύγχρονο μονοπάτι, το οποίο σήμερα συγκροτεί τη μοναδική επικοινωνία δια ξηράς από το Βαθύ στα βορειότερα μέρη του νησιού, εφάπτεται της ακτής του λιμανιού του Μώλου και λίγο πιο πέρα, κάτω από τα βορειότερα τείχη του Παλαιόκαστρου, χωρίζεται στα δύο, αυτό προς τα δεξιά που οδηγεί στο μοναστήρι των Καθαρών και στο χωριό της Ανωγής και στην πιο άμεση διέλευση του ισθμού του Αετού λοξά, η οποία συνεχίζει κατά μήκος των υψωμάτων που απαρτίζουν τις δυτικές ακτές προς την Εξωγή. Πρώτα, περνάει από μία εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη, η οποία βρίσκεται ακριβώς κάτω από το μοναστήρι των Καθαρών, και από εκεί συνεχίζει προς το χωριό της Λεύκης, το οποίο βρίσκεται ανάμεσα από εκτάσεις δημητριακών, που κρέμονται πάνω από την απόκρημνη και τραχιά ακτή στο ενδιάμεσο μεταξύ του Αετού και της Εξωγής.
Ανάμεσα στον Αετό και στον Άι Γιάννη βρίσκονται μερικά ίχνη του αρχαίου δρόμου που είναι σκαμμένος στο βράχο, όπου μπορούμε να διακρίνουμε τα γράμματα ΟΔ. Οι μορφωμένοι κάτοικοι της Ιθάκης υποθέτουν ότι τα γράμματα αυτά είναι ό,τι απέμεινε από το όνομα Οδυσσέας, το οποίο χαράχτηκε εκεί για να σημαδέψει το μέρος όπου γεννήθηκε ( ΣτΜ ο Οδυσσέας ) δίπλα από το δρόμο, από το οποίο γεγονός υποτίθεται ότι προήλθε το όνομά του. Αυτό το γεγονός, παρόλα αυτά, σύμφωνα με τους πιο έγκυρους ειδικούς, συνέβη στην Αντίκλεια ( ΣτΜ τη μητέρα του Οδυσσέα ) όχι στην Ιθάκη, αλλά στη Βοιωτία, και τα γράμματα στο βράχο αποτελούν μάλλον μέρος της λέξης "ὀδός"
Συνεχίζεται...
Το νησί της Ιθάκης διαιρείται σε τέσσερα μέρη, το Βαθύ, τον Αετό, την Ανωγή και την Εξωγή. Το Βαθύ και η Εξωγή, τα δύο άκρα, έχουν το κάθε ένα από μία εύφορη κοιλάδα. Στον Αετό και την Ανωγή, που καταλαμβάνουν το κεντρικό μέρος του νησιού, τα βραχώδη όρη επιδέχονται κάποια μικρή καλλιέργεια. Ο Αετός είναι το μόνο διαμέρισμα της Ιθάκης που δεν έχει κάποιο ομώνυμο χωριό. Το όνομα Αετός συνδέεται ιδιαίτερα με τα ερείπια ενός ελληνικού φρουρίου που βρίσκεται στο ύψωμα, το οποίο υψώνεται από το άκρο του κόλπου του Μώλου και πέφτει στην απέναντι πλευρά του πορθμού της Κεφαλλονιάς.
Αυτό το ύψωμα χωρίζεται από το όρος Μεροβίγλι από μία κοιλάδα, η οποία καλλιεργείται με αμπέλια. Εδώ, στις 16 Σεπτεμβρίου, έχοντας καταπλεύσει από το Βαθύ, έστησα τη σκηνή μου και παρέμεινα όλη τη μέρα εξετάζοντας τα ερείπια ή διαβάζοντας τοπογραφικά αποσπάσματα της Οδύσσειας, καθώς μία ομάδα εργατών ανέσκαπτε κάποιους αρχαίους τάφους στην κοιλάδα.
Υπάρχει μία κορυφογραμμή στη μέση της κοιλάδας, η οποία κατηφορίζει προς τη θάλασσα και από τις δύο πλευρές, καταλήγοντας προς βορρά στο άκρο του κόλπου του Μώλου ή αγκυροβόλιο του Αετού και προς το νότο σε ένα μικρό κολπίσκο που ονομάζεται Έξω Αετός (σσ. ο σημερινός Πίσω Αετός), σχεδόν το μοναδικό καταφύγιο στη βραχώδη ακτή αυτής της πλευράς του νησιού. Η απόσταση από το ένα λιμάνι στο άλλο κατά μήκος της κοιλάδας είναι λιγότερο από ενάμισι μίλι.
Μία εκκλησία βρίσκεται στην κορυφή της ράχης που διασχίζει την κοιλάδα και πάνω σε αυτή την κορυφή ανιχνεύονται τα ερείπια ενός αρχαίου τείχους και ενός πύργου που είναι στραμμένος προς το λιμάνι του Αετού ή κόλπου του Μώλου.
Μία επέκταση αυτού του τείχους, αλλά χωρίς πύργους, ανεβαίνει τον απόκρημνο λόφο του Αετού στη δυτική πλευρά της κοιλάδας και συνδέεται κοντά στην κορυφή με το χαμηλότερο τείχος του κάστρου μιας αρχαίας πόλης η οποία καταλαμβάνει την τριγωνική όψη αυτού του λόφου, εκτεινόμενη προς τα κάτω μέχρι τις παρυφές της κοιλάδας, εκεί όπου τα χαμηλότερα τείχη της μπορούν ακόμη να ανιχνευθούν. Χωρίζεται κατ'αυτό τον τρόπο από το τείχος που πρωτοαναφέραμε, σε δύο ίσα σχεδόν μέρη.
Κάτοψη του μυκηναϊκού κτίσματος στο λόφο του Αετού
LEAKE, William Martin. Travels in Northern Greece, τ. III
|
Διάφορες αναβαθμίδες και θεμέλια από κτίρια είναι ακόμη εμφανή στην πλευρά του λόφου, μέσα στην αρχαία περίφραξη. Στην κορυφή, ή στην ακρόπολη, υπάρχουν τα ερείπια ενός εσωτερικού κάστρου ή κάποιου άλλου κτιρίου, που αποτελείται από δύο παράλληλα τείχη, τα οποία εσωκλείουν έναν μακρύ και στενό χώρο που περιέχει δύο αρχαίες στέρνες κατασκευασμένες με το συνήθη τρόπο.
Το τείχος κατά μήκος της κορυφογραμμής που βρίσκεται στη μέση της κοιλάδας μοιάζει να έχει κατασκευαστεί με σκοπό την περιστασιακή διακοπή της επικοινωνίας μεταξύ των λιμανιών του Αετού και του Πίσω Αετού, αλλά κυρίως, όπως φαίνεται από τον προσανατολισμό του πύργου, την άμυνα προς την πλευρά του κόλπου του Μώλου, από όπου μία εχθρική αποβίβαση ήταν πιο επίφοβη, καθώς ήταν ευκολότερο να πραγματοποιηθεί σε σχέση με την άλλη πλευρά.
Ένας άλλος σκοπός αυτού του τείχους πρέπει να ήταν η προστασία των μοναδικών πηγών νερού που διέθετε η πόλη: μία από αυτές είναι η πηγή ενός χείμαρρου ο οποίος ρέει προς τον κόλπο του Μώλου. Η άλλη πηγή είναι ένα πηγάδι, επενδυμένο εσωτερικά με μεγάλες πέτρες αρχαίας κατασκευής, το οποίο βρίσκεται στην κατηφοριά προς τον Πίσω Αετό.
Λίγο πιο πάνω από αυτό, στη βραχώδη πλευρά του υψώματος, υπάρχει μία επιτύμβια κόγχη που έχει σκαφτεί στο βράχο. Τα τείχη της ακρόπολης στο λόφο του Αετού είναι κατασκευασμένα με λιθοποιία πολυγωνικής διάταξης, ενώ σε κάποια μέρη η κατασκευή είναι τόσο ακατέργαστη που υποδηλώνει ότι είναι προγενέστερη των άλλων. Τα ερείπια πιο κάτω δείχνουν γενικά να είναι λιγότερο αρχαία.
Οι αγρότες που δουλεύουν στα αμπέλια του Αετού βρίσκουν πολύ συχνά αρχαία νομίσματα, κυρίως κοντά στο πηγάδι και τον πύργο. Οι δικοί μου εργάτες - ανασκαφείς, πάντως, δεν κατάφεραν να ανακαλύψουν τίποτα σήμερα εκτός από μερικές χοντροφτιαγμένες χάντρες, κάποια κεραμεικά θραύσματα και μερικά νομίσματα της Ιθάκης, όμως είχα ήδη καταφέρει να εξασφαλίσω μερικά από τους αγρότες σε καλύτερη κατάσταση από αυτά.
Κανένα από τα ευρήματα αυτά δεν φαίνεται να είναι παλαιότερο των Ρωμαϊκών χρόνων. Ένα από τα νομίσματα έχει την κεφαλή του Οδυσσέα καλυμμένη με ένα σκούφο (πίλο), σε ένα άλλο υπάρχει το κεφάλι της θεάς Αθηνάς και σε ένα τρίτο ένας κόκορας με την επιγραφή Ἰθακῶν επάνω του.
Χάλκινο νόμισμα της Ιθάκης, Ελληνιστικής εποχής, με παράσταση της κεφαλής του Οδυσσέα |
Παρόλο που η αρχαία πόλη η οποία βρισκόταν στον Αετό ήταν μικρών διαστάσεων, με περιφέρεια όχι μεγαλύτερη από ένα μίλι, η θέση της ήταν εξαιρετικής σπουδαιότητας, όχι μόνο επειδή έλεγχε την επικοινωνία μέσω της ξηράς μεταξύ των δύο χερσονήσων που συγκροτούν το νησί, αλλά επειδή επιπλέον είχε μέσω των λιμανιών της στις δύο πλευρές, μία έτοιμη επικοινωνία μέσω θαλάσσης τόσο με τις δύο πλευρές της Ιθάκης όσο και με τις γειτονικές ακτές και τα νησιά.
Φαίνεται, ως εκ τούτου, ότι έχει κατοικηθεί από πολύ παλιά. Η κυκλώπεια λιθοδομή κάποιων τμημάτων του τείχους υποδηλώνει εποχή προγενέστερη του Τρωϊκού πολέμου, ενώ κάποια ευρήματα σε τάφους, σε αγρούς και στην κοιλάδα, δείχνουν ότι το μέρος κατοικούνταν δώδεκα αιώνες αργότερα. Ανάμεσα σε αυτά τα ευρήματα είναι δύο επιτάφιες πέτρες με χαραγμένα ονόματα επάνω τους.
Το σύγχρονο μονοπάτι, το οποίο σήμερα συγκροτεί τη μοναδική επικοινωνία δια ξηράς από το Βαθύ στα βορειότερα μέρη του νησιού, εφάπτεται της ακτής του λιμανιού του Μώλου και λίγο πιο πέρα, κάτω από τα βορειότερα τείχη του Παλαιόκαστρου, χωρίζεται στα δύο, αυτό προς τα δεξιά που οδηγεί στο μοναστήρι των Καθαρών και στο χωριό της Ανωγής και στην πιο άμεση διέλευση του ισθμού του Αετού λοξά, η οποία συνεχίζει κατά μήκος των υψωμάτων που απαρτίζουν τις δυτικές ακτές προς την Εξωγή. Πρώτα, περνάει από μία εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη, η οποία βρίσκεται ακριβώς κάτω από το μοναστήρι των Καθαρών, και από εκεί συνεχίζει προς το χωριό της Λεύκης, το οποίο βρίσκεται ανάμεσα από εκτάσεις δημητριακών, που κρέμονται πάνω από την απόκρημνη και τραχιά ακτή στο ενδιάμεσο μεταξύ του Αετού και της Εξωγής.
Ανάμεσα στον Αετό και στον Άι Γιάννη βρίσκονται μερικά ίχνη του αρχαίου δρόμου που είναι σκαμμένος στο βράχο, όπου μπορούμε να διακρίνουμε τα γράμματα ΟΔ. Οι μορφωμένοι κάτοικοι της Ιθάκης υποθέτουν ότι τα γράμματα αυτά είναι ό,τι απέμεινε από το όνομα Οδυσσέας, το οποίο χαράχτηκε εκεί για να σημαδέψει το μέρος όπου γεννήθηκε ( ΣτΜ ο Οδυσσέας ) δίπλα από το δρόμο, από το οποίο γεγονός υποτίθεται ότι προήλθε το όνομά του. Αυτό το γεγονός, παρόλα αυτά, σύμφωνα με τους πιο έγκυρους ειδικούς, συνέβη στην Αντίκλεια ( ΣτΜ τη μητέρα του Οδυσσέα ) όχι στην Ιθάκη, αλλά στη Βοιωτία, και τα γράμματα στο βράχο αποτελούν μάλλον μέρος της λέξης "ὀδός"
Συνεχίζεται...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου