 |
| Η σχολή του Ομήρου - Έκδοση GELL, Sir William, 1807 |
Δημοσιεύουμε το τρίτο μέρος της αναφοράς στην Ιθάκη του Άγγλου ταγματάρχη και περιηγητή William Leake, ο οποίος στο έργο του " Travels in Northern Greece" που εκδόθηκε το 1835 δίνει, μεταξύ άλλων, εκτενείς και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την Ιθάκη την οποία επισκέφτηκε το 1806.
Όπως αναφέραμε και στα προηγούμενα μέρη, η μετάφραση - απόδοση είναι δική μας, απευθείας από το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο. Αν παρ΄ελπίδα, διαπιστώσει κάποιος λάθη ή σκοτεινά σημεία στη μετάφραση, μπορεί να ανατρέξει στο πρωτότυπο κείμενο που βρίσκεται εδώ και είναι ευπρόσδεκτος να στείλει τις παρατηρήσεις του.
Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο προέρχονται από τον πολύ ενδιαφέροντα ιστότοπο el.travelogues.gr
Στο τρίτο μέρος, ο W.Leake ξεκινά από το Βαθύ με κατεύθυνση την Εξωγή, προσκεκλημένος του Νικολάου Βρεττού, τον οποίο είχε συναντήσει στο Βαθύ λίγες ημέρες νωρίτερα. Θα επισκεφθεί, ανάμεσα στα άλλα, τη Σχολή Ομήρου και τη Μελάνυδρο πηγή σε μια προσπάθεια να αντιστοιχίσει σύγχρονες τοποθεσίες με τοποθεσίες που αναφέρονται στην Οδύσσεια.
19 Σεπτεμβρίου 1806. Αποπλεύσαμε με ένα μικρό σκάφος από το Βαθύ προς τις Φρίκες, το ανατολικό λιμάνι της Εξωγής, αλλά ο αέρας που έδειχνε στην αρχή ότι θα ήταν ένα ευχάριστο μαϊστράλι [ΣτΜ: ελαφρός μαΐστρος, βορειοδυτικός άνεμος], μας αποβίβασε τελικά στον κόλπο του Μώλου, στους πρόποδες του όρους Νήριτον και συνεχίσαμε με τα πόδια προς το χωριό της Ανωγής, μέσω ενός δρόμου που φέρει επάξια το όνομα Κλίμακα ή Σκάλα. Ο δρόμος αυτός είναι υπερβολικά απόκρημνος και βραχώδης, ενώ στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής του ανεβαίνει την κοίτη ενός χείμαρρου που ρέει από την κορυφή του βουνού της Ανωγής, το οποίο βρίσκεται στα αριστερά μας.
Το χωριό της Ανωγής βρίσκεται στην πλαγιά αυτής της μεγάλης κορυφής προς τα ανατολικά και έχει θέα προς μια υπερυψωμένη επίπεδη επιφάνεια, αν μπορούμε να την αποκαλέσουμε επίπεδη, η οποία απαρτίζεται από έναν λαβύρινθο από βράχους, τα οποία διαχωρίζονται μεταξύ τους από διαλείμματα εύφορου εδάφους τα οποία είναι καλλιεργημένα με αμπέλια. Μερικοί από τους βράχους αυτούς είναι μυτερές άκρες που φτάνουν τα δέκα ή και τα είκοσι πόδια σε ύψος. [ΣτΜ: 3 έως έξι μέτρα : 1 πόδι είναι περίπου 0,3 μέτρα]
Από την πιο απομακρυσμένη πλευρά αυτής της πεδιάδας της Ανωγής, το βουνό πέφτει στη θάλασσα με μια απότομη κλίση, παρόμοια με αυτήν που ανεβήκαμε. Αφού γευματίσαμε στο χωριό, κατεβήκαμε το βουνό από τη βόρεια πλευρά του, μέσω ενός δρόμου ο οποίος περνάει με ελιγμούς ανάμεσα από τις αιχμηρές πέτρες και εισέρχεται στην περιοχή της Εξωγής, η οποία αποτελείται από μια κυματοειδή πεδιάδα μαζί με τις καλλιεργημένες πλαγιές τριών περιβάλλοντων βουνών, τα οποία περικλείουν έναν τριγωνικό χώρο ανάμεσα στα τρία λιμάνια της Πόλης, των Φρικών και των Αφαλών.
Το βουνό της Ανωγής υψώνεται στη νότια πλευρά αυτής της κοιλάδας. Ο λόφος της Εξωγής, ο οποίος έχει μία αξιοσημείωτη διπλή κορυφή, την περικλείει από τα δυτικά ενώ προς τα βόρεια ο λόφος του Μάρμακα, ο οποίος είναι βραχώδης και άγονος και σχηματίζει μία χερσόνησο στο βόρειο άκρο του νησιού.
Σε μια υψηλή θέση της πλαγιάς του λόφου της Εξωγής βρίσκεται το ομώνυμο χωριό, το οποίο αποτελείται από πενήντα ή εξήντα σπίτια ενώ ανάμεσα σε αυτό και στην ακτή των Αφαλών βρίσκεται το σπίτι του Νικόλαου Βρεττού, τον οποίο είχα συναντήσει στο Βαθύ, και τώρα τον βρίσκω εδώ να με υποδέχεται σύμφωνα με την ευγενική πρόσκληση που μου έδωσε εκεί.
Μεταξύ άλλων εξαιρετικών κρασιών του νησιού, ο οικοδεσπότης μου έχει ένα εξαιρετικό παλιό κρασί, φτιαγμένο από σταφίδα. Αυτά τα ντόπια σταφύλια ευδοκιμούν με αξιοθαύμαστο τρόπο στην Ιθάκη, παρόλο που το χώμα δεν μοιάζει με αυτό το άσπρο αργιλώδες της Αχαΐας και της Ζακύνθου το οποίο είναι τόσο ευνοϊκό γι΄αυτά. Εδώ, το χώμα είναι χαλαρό, ελαφρά εύφορο, εξίσου κατάλληλο για σιτηρά, αλλά είναι πολύ διαιρεμένο από βράχια και σκεπασμένο με χαλαρές πέτρες. Αυτές σε κάποια σημεία είναι τόσο πολυάριθμες ώστε κυριολεκτικά κρύβουν κάθε σπιθαμή του εδάφους. Στην περίπτωση αυτή, παρόλο που η γη καθίσταται άχρηστη για σιτηρά, εντούτοις είναι καλά προσαρμοσμένη για κλήματα, καθώς οι πέτρες αυτές μπαίνουν στην υπηρεσία του φυτού κρατώντας το έδαφος υγρό το καλοκαίρι.
Στην πραγματικότητα, τα αμπέλια και η σταφίδα που παράγονται σε αυτό το είδος του εδάφους είναι τόσο καλά όσο οπουδήποτε αλλού. Το κρασί που εξάγει η Ιθάκη είναι στη μεγαλύτερή του ποσότητα ένα δυνατό, ξηρό, κόκκινο κρασί. Το σιτάρι που καλλιεργείται στην περιοχή της Εξωγής είναι εξαιρετικής ποιότητας ενώ ιδιαίτερα κάποιο, τους σπόρους του οποίου ο κύριος Βρεττός προμηθεύτηκε από το νησί του Καλάμου, παρέχει ψωμί τόσο καλό όσο αυτό που φτιάχνεται από το σιτάρι του νησιού αυτού.
Αλλά το μεγαλύτερο μέρος του ψωμιού που καταναλώνεται στην Ιθάκη φτιάχνεται από ένα μείγμα σιταριού και κριθαριού, που καλλιεργείται από ανάμεικτους σπόρους. Αυτό το ψωμί συχνά συνιστάται από τους γιατρούς των Επτανήσων στους ασθενείς τους που πάσχουν από δυσπεψία.
20 Σεπτεμβρίου 1806. Ο κύριος Βρεττός με οδηγεί στις αρχαιότητες και σε άλλα αντικείμενα που θεωρεί άξια προσοχής στην περιοχή της Εξωγής. Αρχικά επισκεφτήκαμε, περίπου ένα τέταρτο του μιλίου [ΣτΜ: περίπου 400 μέτρα : 1 μίλι είναι περίπου 1600 μέτρα] βόρεια του σπιτιού του, προς την πλευρά της βόρειας κορυφής του λόφου της Εξωγής και περίπου μισό μίλι [ΣτΜ: περίπου 800 μέτρα] πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, έναν απότομο γκρεμό 25 ή 30 πόδια σε κατακόρυφο ύψος [ΣτΜ: περίπου 8 έως 10 μέτρα] , που αποκαλείται Κόρακας. Λίγο πιο κάτω από το βράχο αυτό, αναβλύζει μία πηγή ενός πολύ καθαρού νερού, πολύ δροσερού και άφθονου ακόμη και σε αυτήν την ασυνήθιστης ξηρασίας περίοδο.
Η ίδια φλέβα νερού εμφανίζεται και σε άλλα σημεία του λόφου δίνοντας μικρότερες πηγές και ποτίζει μερικά περιβόλια που ανήκουν τον κύριο Βρεττό. Τα περιβόλια αυτά παράγουν μεταξύ άλλων φρούτων, εξαιρετικά λεμόνια και πορτοκάλια, επαρκή όχι μόνο για την κατανάλωση του νησιού, το οποίο δεν έχει άλλα περιβόλια, αλλά και για εξαγωγή στην Άρτα και στα Γιάννινα. Ακριβώς κάτω από τα περιβόλια βρίσκεται μια μικρή καμπή της ακτής, που ονομάζεται Περιβόλι, όπου μερικές φορές αγκυροβολούν βάρκες.
Ο πατέρας του κυρίου Βρεττού προσπάθησε να κατασκευάσει έναν μώλο εδώ, για τη δική του εξυπηρέτηση αλλά και του χωριού, αλλά αυτός παρασύρθηκε από τη θάλασσα από τον πρώτο κιόλας χειμώνα. Για να κατασκευάσει το μώλο αυτό , γκρέμισε μια ωραία σπηλιά που βρισκόταν στον απότομο βράχο πάνω από την ακτή, για την οποία ένας γέροντας που ήταν παρών στις εργασίες αυτές αναφέρει ότι είχε δύο ανοίγματα.
Αυτή η αναφορά φυσικά προορίζεται να υποστηρίξει την αξίωση των Εξωγησάνων να έχουν την τιμή να είναι κάτοχοι του βράχου Κόραξ και της πηγής Αρεθούσας που αναφέρονται από τον Όμηρο, όπως επίσης και του λιμανιού του Φόρκυνα, στην ακτή του οποίου βρισκόταν το λιμάνι των Νυμφών, με τη διπλή του είσοδο.
Η τοποθεσία αυτή, όμως, δύσκολα μπορεί να εναρμονιστεί με τον ποιητή, ο οποίος υποδηλώνει μία σημαντική απόσταση μεταξύ του λιμανιού του Φόρκυνα και της θέσης του Εύμαιου. Πιθανώς μπορεί να σκεφτεί κανείς ότι το όνομα Φρίκες είναι μία παραφθορά του ονόματος Φόρκυς κάτι που αποδεικνύει τη θέση του λιμανιού του Φόρκυνα στην τοποθεσία αυτή.
Σε αυτή την περίπτωση, ο Οδυσσέας θα χρειαζόταν πράγματι να περπατήσει τρία μίλια μέχρι τη θέση του Εύμαιου, αν υποθέσουμε ότι αυτή βρισκόταν στον Κόρακα της Εξωγής. Όμως, όχι μόνο πάνω από βράχια και βουνά όπως απαιτεί ο Όμηρος, αλλά μέσα από τη μεγαλύτερη πεδιάδα του νησιού.
Όσο για το όνομα Κόρακας, αυτό συνηθίζεται να αποδίδεται σε έναν γκρεμό, και με διαβεβαιώνουν ότι υπάρχει ένας πολύ υψηλότερος και πιο αξιοσημείωτος βράχος, που αποκαλείται επίσης Κόρακας, κοντά στο νότιο άκρο του νησιού, από τον οποίο πέφτει ένας μικρός καταρράκτης.
Μου είπαν επίσης ότι εδώ [ΣτΜ στον Κόρακα της Εξωγής] υπήρχε παλαιότερα μια συνοικία της Εξωγής, ακριβώς πάνω από τον γκρεμό, που ονομαζόταν η χώρα των Κορακήνων. Τίποτε πράγματι δε φαίνεται πιο πιθανό από το γεγονός ότι η Εξωγή πρέπει κάποτε να υπήρχε εξ΄ολοκλήρου ή ως επί το πλείστον σε αυτή τη θέση, από όπου πρέπει να μεταφέρθηκε κάτω από το φόβο των πειρατών και αυτό επειδή η πηγή νερού βρίσκεται τώρα σε μια πολύ μεγάλη απόσταση από το χωριό και υποχρεώνει τις γυναίκες σε μια επίπονη ανάβαση, αφού έχουν γεμίσει τα δοχεία τους με νερό.
Έχοντας επιστρέψει στο σπίτι του κυρίου Βρεττού, προχωρήσαμε στη συνέχεια μισό μίλι προς τα νοτιοδυτικά κατά μήκος της πλαγιάς του βουνού της Εξωγής και φτάσαμε σε έναν απομονωμένο βράχο, στην κορυφή του οποίου βρίσκονται τα ερείπια ενός μικρού αρχαίου ναού, ο οποίος έχει τώρα μετατραπεί σε εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο.
Οι διαστάσεις της εσωτερικά είναι 21 πόδια και 6 ίντσες επί 13 πόδια και 6 ίντσες [ΣτΜ περίπου 6,5 μέτρα επί 4,1 μέτρα] και προσκολλημένα σε αυτήν προς την ανατολική πλευρά βρίσκονται τα θεμέλια ενός άλλου μικρότερου οικοδομήματος, με διαστάσεις 14 πόδια και 6 ίντσες επί 12 πόδια [ΣτΜ περίπου 4,4 μέτρα επί 4 μέτρα] . Το μεγαλύτερο κτίριο έχει θεμέλια που εκτείνονται πέρα από τις υπερκείμενες στρώσεις, εκ των οποίων, εκεί όπου το έδαφος είναι χαμηλότερο, παραμένουν δύο τμήματα σχηματισμένα από πολύ μεγάλες συμμετρικές πέτρες, πάνω από τα οποία βρίσκεται ένας τοίχος πολυγωνικής λιθοδομής, μερικά πόδια ψηλός και ενάμιση πόδι σε πάχος.
Η εκκλησία (αν ποτέ ολοκληρώθηκε πέρα από την τωρινή της εμφάνιση) συγκροτήθηκε από μπάζα και ασβεστοκονίαμα. Από το μικρότερο αρχαίο κτίριο δεν έχει απομείνει τίποτα εκτός από τις πέτρες των θεμελίων που είναι εμφανείς.
Ένας γέρος παπάς που ονομάζεται Λεόντιος Βρεττός και μένει σ΄ένα παρακείμενο σπίτι, θυμάται και άλλα ερείπια, ιδιαίτερα ένα υπόγειο δωμάτιο, το οποίο αποκαλεί "φυλακή". Οι τοίχοι του σπιτιού του και ενός γειτονικού κτιρίου συγκροτούνται από αρχαίες πέτρες.
Κατά μήκος της κορυφής του λόφου βρίσκονται ερείπια ενός τοίχους αναβαθμίδας, σχεδόν κατεστραμμένο από θάμνους πουρναριών που φυτρώνουν ανάμεσα στις πέτρες. Μερικές συνήθεις αναθηματικές κόγχες φαίνονται στην πάνω πλευρά του λόφου, ενώ στο κάτω μέρος βρίσκονται έξι ή επτά σκαλοπάτια πελεκημένα στο βράχο. Οι ντόπιοι θυμούνται την ύπαρξη πολλών περισσότερων.
Ένα επίπεδο πιο κάτω, υπάρχουν μερικές πέτρες κομμένες σε μορφή πόρτας, πιθανόν τα ερείπια της εισόδου του ιερού περίβολου, ενώ στα αμπέλια ακριβώς από κάτω έχουν βρεθεί αρκετοί τάφοι, σε έναν από τους οποίους υπήρχε η κεφαλή ενός ακοντίου και σε άλλους διάφορα δοχεία.
Ο παπά-Λεόντιος μου έκανε δώρο ένα κομμάτι ασβεστώδους πέτρας που είχε για στολίδια φύλλα βελανιδιάς και βελανίδια σκαλισμένα πάνω της. Η πέτρα βρέθηκε στο μέρος αυτό και ήταν πιθανότατα μέρος του ναού. Δεν φαίνεται να έχει ηλικία προγενέστερη της Ρωμαϊκής περιόδου.
Όχι περισσότερο από 100 μέτρα από αυτό το σημείο προς τα νότια βρίσκεται μία πηγή που αποκαλείται Μελάνυδρος. Ως συνέπεια της ασυνήθιστης για την εποχή αυτή ξηρασία, έχει τώρα περιοριστεί σε δύο ή τρεις μικρές στάσιμες λιμνούλες στους πρόποδες ενός βράχου, ο οποίος έχει ύψος περίπου 15 πόδια και είναι στεφανωμένος με θάμνους.
Το χειμώνα, το ρυάκι που ρέει από την κοιλότητα που βρίσκεται ανάμεσα στις δύο κορυφές του βουνού της Εξωγής πέφτει από το βράχο αυτό. Το όνομα Μελάνυδρος μοιάζει περισσότερο να είναι, όπως και το όνομα Κόρακας, μία μοντέρνα εφεύρεση με σκοπό να υποστηρίξει τον ισχυρισμό των κατοίκων της Εξωγής πως έχουν την τιμή να είναι κάτοχοι της πραγματικής τοποθεσίας του Εύμαιου, εκεί όπου το "μέλαν ύδωρ" καταπράυνε τη δίψα των θεϊκών αγελάδων του χοιροβοσκού, όταν αυτές χόρταιναν με τους γλυκούς καρπούς της βελανιδιάς.
Ο παπάς, ωστόσο, υποστηρίζει ότι το όνομα προέρχεται από μια μαύρη λάσπη με θειώδη οσμή που, κατά πως λέγεται, συγκεντρώνεται διαρκώς εδώ, παρά την προσπάθεια που μπορεί να καταβάλλεται για τον καθαρισμό της.
Το νερό αυτή την εποχή είναι θολό και έχει άσχημη γεύση, μου λένε ωστόσο πως τις υπόλοιπες εποχές είναι πολύ καλό. Διακόσιες ή τριακόσιες γιάρδες μακρύτερα [ΣτΜ περίπου 180 με 270 μέτρα: 1 γιάρδα είναι περίπου 0,9 μέτρα], προς την ίδια κατεύθυνση, βρήκα σε ένα χωράφι σπαρμένο με καλαμπόκι μία μεγάλη κατεργασμένη πέτρα, ακριβώς ίδια με αυτήν που είχα δει στα ερείπια της Λευκάδας. Έχει δύο τετραγωνικές τρύπες και φαίνεται πως ήταν το επιστύλιο μιας μεγάλης πόρτας ή πύλης.
Ακριβώς από κάτω, βρίσκονται τα ερείπια ενός μεγάλου τείχους μέσα στα αμπέλια. Η τοποθεσία καλείται Σαμικού, προφανώς ένα αρχαίο όνομα που έχει επιβιώσει. Ελάχιστα προς τα βόρεια αυτού του τείχους ένας σορός, ή ένα φέρετρο, έχουν ανασκαφεί στην κορυφή ενός μεγάλου απομονωμένου βράχου, ενώ ένας παρακείμενος βράχος έχει δύο στρογγυλές τρύπες, περίπου εννιά ίντσες σε βάθος. Από πάνω βρίσκεται ένα τετραγωνικό όρυγμα ημίσεος βάθους, όπου υπάρχουν τέσσερις μικρές στρογγυλές τρύπες. Η μεγαλύτερη έχει μέγεθος 1 πόδι και 3 ίντσες
Συνεχίζεται ...
Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο προέρχονται από τον πολύ ενδιαφέροντα ιστότοπο el.travelogues.gr
Στο τρίτο μέρος, ο W.Leake ξεκινά από το Βαθύ με κατεύθυνση την Εξωγή, προσκεκλημένος του Νικολάου Βρεττού, τον οποίο είχε συναντήσει στο Βαθύ λίγες ημέρες νωρίτερα. Θα επισκεφθεί, ανάμεσα στα άλλα, τη Σχολή Ομήρου και τη Μελάνυδρο πηγή σε μια προσπάθεια να αντιστοιχίσει σύγχρονες τοποθεσίες με τοποθεσίες που αναφέρονται στην Οδύσσεια.
19 Σεπτεμβρίου 1806. Αποπλεύσαμε με ένα μικρό σκάφος από το Βαθύ προς τις Φρίκες, το ανατολικό λιμάνι της Εξωγής, αλλά ο αέρας που έδειχνε στην αρχή ότι θα ήταν ένα ευχάριστο μαϊστράλι [ΣτΜ: ελαφρός μαΐστρος, βορειοδυτικός άνεμος], μας αποβίβασε τελικά στον κόλπο του Μώλου, στους πρόποδες του όρους Νήριτον και συνεχίσαμε με τα πόδια προς το χωριό της Ανωγής, μέσω ενός δρόμου που φέρει επάξια το όνομα Κλίμακα ή Σκάλα. Ο δρόμος αυτός είναι υπερβολικά απόκρημνος και βραχώδης, ενώ στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής του ανεβαίνει την κοίτη ενός χείμαρρου που ρέει από την κορυφή του βουνού της Ανωγής, το οποίο βρίσκεται στα αριστερά μας.
Το χωριό της Ανωγής βρίσκεται στην πλαγιά αυτής της μεγάλης κορυφής προς τα ανατολικά και έχει θέα προς μια υπερυψωμένη επίπεδη επιφάνεια, αν μπορούμε να την αποκαλέσουμε επίπεδη, η οποία απαρτίζεται από έναν λαβύρινθο από βράχους, τα οποία διαχωρίζονται μεταξύ τους από διαλείμματα εύφορου εδάφους τα οποία είναι καλλιεργημένα με αμπέλια. Μερικοί από τους βράχους αυτούς είναι μυτερές άκρες που φτάνουν τα δέκα ή και τα είκοσι πόδια σε ύψος. [ΣτΜ: 3 έως έξι μέτρα : 1 πόδι είναι περίπου 0,3 μέτρα]
Από την πιο απομακρυσμένη πλευρά αυτής της πεδιάδας της Ανωγής, το βουνό πέφτει στη θάλασσα με μια απότομη κλίση, παρόμοια με αυτήν που ανεβήκαμε. Αφού γευματίσαμε στο χωριό, κατεβήκαμε το βουνό από τη βόρεια πλευρά του, μέσω ενός δρόμου ο οποίος περνάει με ελιγμούς ανάμεσα από τις αιχμηρές πέτρες και εισέρχεται στην περιοχή της Εξωγής, η οποία αποτελείται από μια κυματοειδή πεδιάδα μαζί με τις καλλιεργημένες πλαγιές τριών περιβάλλοντων βουνών, τα οποία περικλείουν έναν τριγωνικό χώρο ανάμεσα στα τρία λιμάνια της Πόλης, των Φρικών και των Αφαλών.
Το βουνό της Ανωγής υψώνεται στη νότια πλευρά αυτής της κοιλάδας. Ο λόφος της Εξωγής, ο οποίος έχει μία αξιοσημείωτη διπλή κορυφή, την περικλείει από τα δυτικά ενώ προς τα βόρεια ο λόφος του Μάρμακα, ο οποίος είναι βραχώδης και άγονος και σχηματίζει μία χερσόνησο στο βόρειο άκρο του νησιού.
Σε μια υψηλή θέση της πλαγιάς του λόφου της Εξωγής βρίσκεται το ομώνυμο χωριό, το οποίο αποτελείται από πενήντα ή εξήντα σπίτια ενώ ανάμεσα σε αυτό και στην ακτή των Αφαλών βρίσκεται το σπίτι του Νικόλαου Βρεττού, τον οποίο είχα συναντήσει στο Βαθύ, και τώρα τον βρίσκω εδώ να με υποδέχεται σύμφωνα με την ευγενική πρόσκληση που μου έδωσε εκεί.
Μεταξύ άλλων εξαιρετικών κρασιών του νησιού, ο οικοδεσπότης μου έχει ένα εξαιρετικό παλιό κρασί, φτιαγμένο από σταφίδα. Αυτά τα ντόπια σταφύλια ευδοκιμούν με αξιοθαύμαστο τρόπο στην Ιθάκη, παρόλο που το χώμα δεν μοιάζει με αυτό το άσπρο αργιλώδες της Αχαΐας και της Ζακύνθου το οποίο είναι τόσο ευνοϊκό γι΄αυτά. Εδώ, το χώμα είναι χαλαρό, ελαφρά εύφορο, εξίσου κατάλληλο για σιτηρά, αλλά είναι πολύ διαιρεμένο από βράχια και σκεπασμένο με χαλαρές πέτρες. Αυτές σε κάποια σημεία είναι τόσο πολυάριθμες ώστε κυριολεκτικά κρύβουν κάθε σπιθαμή του εδάφους. Στην περίπτωση αυτή, παρόλο που η γη καθίσταται άχρηστη για σιτηρά, εντούτοις είναι καλά προσαρμοσμένη για κλήματα, καθώς οι πέτρες αυτές μπαίνουν στην υπηρεσία του φυτού κρατώντας το έδαφος υγρό το καλοκαίρι.
Στην πραγματικότητα, τα αμπέλια και η σταφίδα που παράγονται σε αυτό το είδος του εδάφους είναι τόσο καλά όσο οπουδήποτε αλλού. Το κρασί που εξάγει η Ιθάκη είναι στη μεγαλύτερή του ποσότητα ένα δυνατό, ξηρό, κόκκινο κρασί. Το σιτάρι που καλλιεργείται στην περιοχή της Εξωγής είναι εξαιρετικής ποιότητας ενώ ιδιαίτερα κάποιο, τους σπόρους του οποίου ο κύριος Βρεττός προμηθεύτηκε από το νησί του Καλάμου, παρέχει ψωμί τόσο καλό όσο αυτό που φτιάχνεται από το σιτάρι του νησιού αυτού.
Αλλά το μεγαλύτερο μέρος του ψωμιού που καταναλώνεται στην Ιθάκη φτιάχνεται από ένα μείγμα σιταριού και κριθαριού, που καλλιεργείται από ανάμεικτους σπόρους. Αυτό το ψωμί συχνά συνιστάται από τους γιατρούς των Επτανήσων στους ασθενείς τους που πάσχουν από δυσπεψία.
20 Σεπτεμβρίου 1806. Ο κύριος Βρεττός με οδηγεί στις αρχαιότητες και σε άλλα αντικείμενα που θεωρεί άξια προσοχής στην περιοχή της Εξωγής. Αρχικά επισκεφτήκαμε, περίπου ένα τέταρτο του μιλίου [ΣτΜ: περίπου 400 μέτρα : 1 μίλι είναι περίπου 1600 μέτρα] βόρεια του σπιτιού του, προς την πλευρά της βόρειας κορυφής του λόφου της Εξωγής και περίπου μισό μίλι [ΣτΜ: περίπου 800 μέτρα] πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, έναν απότομο γκρεμό 25 ή 30 πόδια σε κατακόρυφο ύψος [ΣτΜ: περίπου 8 έως 10 μέτρα] , που αποκαλείται Κόρακας. Λίγο πιο κάτω από το βράχο αυτό, αναβλύζει μία πηγή ενός πολύ καθαρού νερού, πολύ δροσερού και άφθονου ακόμη και σε αυτήν την ασυνήθιστης ξηρασίας περίοδο.
Η ίδια φλέβα νερού εμφανίζεται και σε άλλα σημεία του λόφου δίνοντας μικρότερες πηγές και ποτίζει μερικά περιβόλια που ανήκουν τον κύριο Βρεττό. Τα περιβόλια αυτά παράγουν μεταξύ άλλων φρούτων, εξαιρετικά λεμόνια και πορτοκάλια, επαρκή όχι μόνο για την κατανάλωση του νησιού, το οποίο δεν έχει άλλα περιβόλια, αλλά και για εξαγωγή στην Άρτα και στα Γιάννινα. Ακριβώς κάτω από τα περιβόλια βρίσκεται μια μικρή καμπή της ακτής, που ονομάζεται Περιβόλι, όπου μερικές φορές αγκυροβολούν βάρκες.
Ο πατέρας του κυρίου Βρεττού προσπάθησε να κατασκευάσει έναν μώλο εδώ, για τη δική του εξυπηρέτηση αλλά και του χωριού, αλλά αυτός παρασύρθηκε από τη θάλασσα από τον πρώτο κιόλας χειμώνα. Για να κατασκευάσει το μώλο αυτό , γκρέμισε μια ωραία σπηλιά που βρισκόταν στον απότομο βράχο πάνω από την ακτή, για την οποία ένας γέροντας που ήταν παρών στις εργασίες αυτές αναφέρει ότι είχε δύο ανοίγματα.
Αυτή η αναφορά φυσικά προορίζεται να υποστηρίξει την αξίωση των Εξωγησάνων να έχουν την τιμή να είναι κάτοχοι του βράχου Κόραξ και της πηγής Αρεθούσας που αναφέρονται από τον Όμηρο, όπως επίσης και του λιμανιού του Φόρκυνα, στην ακτή του οποίου βρισκόταν το λιμάνι των Νυμφών, με τη διπλή του είσοδο.
Η τοποθεσία αυτή, όμως, δύσκολα μπορεί να εναρμονιστεί με τον ποιητή, ο οποίος υποδηλώνει μία σημαντική απόσταση μεταξύ του λιμανιού του Φόρκυνα και της θέσης του Εύμαιου. Πιθανώς μπορεί να σκεφτεί κανείς ότι το όνομα Φρίκες είναι μία παραφθορά του ονόματος Φόρκυς κάτι που αποδεικνύει τη θέση του λιμανιού του Φόρκυνα στην τοποθεσία αυτή.
 |
| Port
Frichies - GELL, Sir William. [The Geography and Antiquities of Ithaca, Λονδίνο, Longman, Hurst, Rees and Orme, 1807] |
Σε αυτή την περίπτωση, ο Οδυσσέας θα χρειαζόταν πράγματι να περπατήσει τρία μίλια μέχρι τη θέση του Εύμαιου, αν υποθέσουμε ότι αυτή βρισκόταν στον Κόρακα της Εξωγής. Όμως, όχι μόνο πάνω από βράχια και βουνά όπως απαιτεί ο Όμηρος, αλλά μέσα από τη μεγαλύτερη πεδιάδα του νησιού.
Όσο για το όνομα Κόρακας, αυτό συνηθίζεται να αποδίδεται σε έναν γκρεμό, και με διαβεβαιώνουν ότι υπάρχει ένας πολύ υψηλότερος και πιο αξιοσημείωτος βράχος, που αποκαλείται επίσης Κόρακας, κοντά στο νότιο άκρο του νησιού, από τον οποίο πέφτει ένας μικρός καταρράκτης.
 |
| Fountain of Arethusa, Ithaka - CARTWRIGHT,
Joseph. [Δώδεκα έγχρωμες χαλκογραφίες από τα Ιόνια νησιά, χάραξη και επιχρωματισμός R. Havell και υιού, Λονδίνο, 1821] |
Μου είπαν επίσης ότι εδώ [ΣτΜ στον Κόρακα της Εξωγής] υπήρχε παλαιότερα μια συνοικία της Εξωγής, ακριβώς πάνω από τον γκρεμό, που ονομαζόταν η χώρα των Κορακήνων. Τίποτε πράγματι δε φαίνεται πιο πιθανό από το γεγονός ότι η Εξωγή πρέπει κάποτε να υπήρχε εξ΄ολοκλήρου ή ως επί το πλείστον σε αυτή τη θέση, από όπου πρέπει να μεταφέρθηκε κάτω από το φόβο των πειρατών και αυτό επειδή η πηγή νερού βρίσκεται τώρα σε μια πολύ μεγάλη απόσταση από το χωριό και υποχρεώνει τις γυναίκες σε μια επίπονη ανάβαση, αφού έχουν γεμίσει τα δοχεία τους με νερό.
Έχοντας επιστρέψει στο σπίτι του κυρίου Βρεττού, προχωρήσαμε στη συνέχεια μισό μίλι προς τα νοτιοδυτικά κατά μήκος της πλαγιάς του βουνού της Εξωγής και φτάσαμε σε έναν απομονωμένο βράχο, στην κορυφή του οποίου βρίσκονται τα ερείπια ενός μικρού αρχαίου ναού, ο οποίος έχει τώρα μετατραπεί σε εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο.
Οι διαστάσεις της εσωτερικά είναι 21 πόδια και 6 ίντσες επί 13 πόδια και 6 ίντσες [ΣτΜ περίπου 6,5 μέτρα επί 4,1 μέτρα] και προσκολλημένα σε αυτήν προς την ανατολική πλευρά βρίσκονται τα θεμέλια ενός άλλου μικρότερου οικοδομήματος, με διαστάσεις 14 πόδια και 6 ίντσες επί 12 πόδια [ΣτΜ περίπου 4,4 μέτρα επί 4 μέτρα] . Το μεγαλύτερο κτίριο έχει θεμέλια που εκτείνονται πέρα από τις υπερκείμενες στρώσεις, εκ των οποίων, εκεί όπου το έδαφος είναι χαμηλότερο, παραμένουν δύο τμήματα σχηματισμένα από πολύ μεγάλες συμμετρικές πέτρες, πάνω από τα οποία βρίσκεται ένας τοίχος πολυγωνικής λιθοδομής, μερικά πόδια ψηλός και ενάμιση πόδι σε πάχος.
 |
| Homer's school – Έκδοση GELL, Sir William.The Geography and Antiquities of Ithaca, Λονδίνο, Longman, Hurst, Rees and Orme, 1807 |
Η εκκλησία (αν ποτέ ολοκληρώθηκε πέρα από την τωρινή της εμφάνιση) συγκροτήθηκε από μπάζα και ασβεστοκονίαμα. Από το μικρότερο αρχαίο κτίριο δεν έχει απομείνει τίποτα εκτός από τις πέτρες των θεμελίων που είναι εμφανείς.
Ένας γέρος παπάς που ονομάζεται Λεόντιος Βρεττός και μένει σ΄ένα παρακείμενο σπίτι, θυμάται και άλλα ερείπια, ιδιαίτερα ένα υπόγειο δωμάτιο, το οποίο αποκαλεί "φυλακή". Οι τοίχοι του σπιτιού του και ενός γειτονικού κτιρίου συγκροτούνται από αρχαίες πέτρες.
Κατά μήκος της κορυφής του λόφου βρίσκονται ερείπια ενός τοίχους αναβαθμίδας, σχεδόν κατεστραμμένο από θάμνους πουρναριών που φυτρώνουν ανάμεσα στις πέτρες. Μερικές συνήθεις αναθηματικές κόγχες φαίνονται στην πάνω πλευρά του λόφου, ενώ στο κάτω μέρος βρίσκονται έξι ή επτά σκαλοπάτια πελεκημένα στο βράχο. Οι ντόπιοι θυμούνται την ύπαρξη πολλών περισσότερων.
Ένα επίπεδο πιο κάτω, υπάρχουν μερικές πέτρες κομμένες σε μορφή πόρτας, πιθανόν τα ερείπια της εισόδου του ιερού περίβολου, ενώ στα αμπέλια ακριβώς από κάτω έχουν βρεθεί αρκετοί τάφοι, σε έναν από τους οποίους υπήρχε η κεφαλή ενός ακοντίου και σε άλλους διάφορα δοχεία.
Ο παπά-Λεόντιος μου έκανε δώρο ένα κομμάτι ασβεστώδους πέτρας που είχε για στολίδια φύλλα βελανιδιάς και βελανίδια σκαλισμένα πάνω της. Η πέτρα βρέθηκε στο μέρος αυτό και ήταν πιθανότατα μέρος του ναού. Δεν φαίνεται να έχει ηλικία προγενέστερη της Ρωμαϊκής περιόδου.
Όχι περισσότερο από 100 μέτρα από αυτό το σημείο προς τα νότια βρίσκεται μία πηγή που αποκαλείται Μελάνυδρος. Ως συνέπεια της ασυνήθιστης για την εποχή αυτή ξηρασία, έχει τώρα περιοριστεί σε δύο ή τρεις μικρές στάσιμες λιμνούλες στους πρόποδες ενός βράχου, ο οποίος έχει ύψος περίπου 15 πόδια και είναι στεφανωμένος με θάμνους.
Το χειμώνα, το ρυάκι που ρέει από την κοιλότητα που βρίσκεται ανάμεσα στις δύο κορυφές του βουνού της Εξωγής πέφτει από το βράχο αυτό. Το όνομα Μελάνυδρος μοιάζει περισσότερο να είναι, όπως και το όνομα Κόρακας, μία μοντέρνα εφεύρεση με σκοπό να υποστηρίξει τον ισχυρισμό των κατοίκων της Εξωγής πως έχουν την τιμή να είναι κάτοχοι της πραγματικής τοποθεσίας του Εύμαιου, εκεί όπου το "μέλαν ύδωρ" καταπράυνε τη δίψα των θεϊκών αγελάδων του χοιροβοσκού, όταν αυτές χόρταιναν με τους γλυκούς καρπούς της βελανιδιάς.
Ο παπάς, ωστόσο, υποστηρίζει ότι το όνομα προέρχεται από μια μαύρη λάσπη με θειώδη οσμή που, κατά πως λέγεται, συγκεντρώνεται διαρκώς εδώ, παρά την προσπάθεια που μπορεί να καταβάλλεται για τον καθαρισμό της.
Το νερό αυτή την εποχή είναι θολό και έχει άσχημη γεύση, μου λένε ωστόσο πως τις υπόλοιπες εποχές είναι πολύ καλό. Διακόσιες ή τριακόσιες γιάρδες μακρύτερα [ΣτΜ περίπου 180 με 270 μέτρα: 1 γιάρδα είναι περίπου 0,9 μέτρα], προς την ίδια κατεύθυνση, βρήκα σε ένα χωράφι σπαρμένο με καλαμπόκι μία μεγάλη κατεργασμένη πέτρα, ακριβώς ίδια με αυτήν που είχα δει στα ερείπια της Λευκάδας. Έχει δύο τετραγωνικές τρύπες και φαίνεται πως ήταν το επιστύλιο μιας μεγάλης πόρτας ή πύλης.
Ακριβώς από κάτω, βρίσκονται τα ερείπια ενός μεγάλου τείχους μέσα στα αμπέλια. Η τοποθεσία καλείται Σαμικού, προφανώς ένα αρχαίο όνομα που έχει επιβιώσει. Ελάχιστα προς τα βόρεια αυτού του τείχους ένας σορός, ή ένα φέρετρο, έχουν ανασκαφεί στην κορυφή ενός μεγάλου απομονωμένου βράχου, ενώ ένας παρακείμενος βράχος έχει δύο στρογγυλές τρύπες, περίπου εννιά ίντσες σε βάθος. Από πάνω βρίσκεται ένα τετραγωνικό όρυγμα ημίσεος βάθους, όπου υπάρχουν τέσσερις μικρές στρογγυλές τρύπες. Η μεγαλύτερη έχει μέγεθος 1 πόδι και 3 ίντσες
 |
| Κόγχη σε βράχο κοντά στη πηγή του Καλάμου (η οποία ταυτίζεται με τη Μελάνυδρο πηγή) στην Ιθάκη – Έκδοση LEAKE, William Martin. Travels in Northern Greece, τ. III, Άμστερνταμ, Adolf M. Hakkert, 1967.Προσθήκη λεζάντας |
Συνεχίζεται ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου